Ciąg dalszy sporów o ulgę na złe długi w VAT
9 sierpnia 2021
Wydane 15 października ubiegłego roku orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie C-335/19[1] miało kolosalny wpływ na możliwość stosowania przez polskich podatników tzw. ulgi na złe długi uregulowanej w art. 89a ustawy o VAT[2]. Zakwestionowano w nim przepisy, w myśl których skorzystanie z ulgi możliwe było pod warunkiem, że dłużnik: i) był zarejestrowany jako podatnik VAT czynny oraz ii) nie był w trakcie postępowania restrukturyzacyjnego, postępowania upadłościowego lub w trakcie likwidacji. Dotychczasowe brzmienie przepisu wskazywało, iż warunki te dotyczyły zarówno momentu samej transakcji, której ma dotyczyć korekta, jak również stanu na dzień poprzedzający skorzystanie z ulgi.
Praktyka pokazuje, że organy podatkowe zastosowały się do wyroku Trybunału Sprawiedliwości. Ustawodawca również dość szybko zauważył potrzebę nowelizacji art. 89a ustawy o VAT, dlatego stosowne zmiany zawarte zostały w aktualnie procedowanej nowelizacji określanej jako pakiet SLIM VAT 2. Niestety nie oznacza to zakończenia sporów podatników z fiskusem o prawo do skorzystania z ulgi na złe długi.
Innym warunkiem skorzystania z ulgi zawartym w art. 85 ust. 2 pkt 5 ustawy o VAT jest to, aby od daty wystawienia faktury dokumentującej wierzytelność nie upłynęły 2 lata, licząc od końca roku, w którym została wystawiona. Aktualnie ten przepis wywołuje największe spory podatników z organami podatkowymi. Niezgodność tego warunku z prawem UE po wydaniu wyroku przez TSUE widoczna jest w dwóch aspektach.
Po pierwsze, Trybunał Sprawiedliwości UE nie wypowiedział się bezpośrednio w zakresie zgodności z prawem UE powyższego przepisu, co wynikało z zakresu zadanego pytania prejudycjalnego. Jednakże lektura uzasadnienia wyroku prowadzi do wniosku, iż również to ograniczenie nie jest zgodne z prawem UE. Trybunał wskazał, iż państwa członkowskie mogą wprowadzać dodatkowe ograniczenia dla korekty podstawy opodatkowania, ale tylko w sytuacji gdy brak zapłaty może mieć charakter tymczasowy lub może być trudny do zweryfikowania. Wydaje się dość oczywiste, że im więcej czasu minie od momentu wystawienia faktury, tym bardziej prawdopodobne jest, że nie zostanie ona opłacona. Również w odniesieniu do przeciwdziałania nadużyciom wskazać należy, iż na ewentualne oszustwa podatkowe nie ma żadnego wpływu to, czy podatnik skorzysta z ulgi na złe długi, przykładowo po dwóch lub czterech latach od wystawienia faktury. Natomiast w przypadku innych korekt podstawy opodatkowania termin graniczny jest znacznie dłuższy i wiąże się z przedawnieniem zobowiązania podatkowego. Dlaczego zatem tylko w tym przypadku podatnicy mają mieć znacznie mniej czasu na skorzystanie ze swoich praw?
Drugą istotną kwestią jest to, że wielu podatników nie skorzystało z ulgi na złe długi, gdyż zastosowali się do ograniczeń związanych ze statusem dłużnika, a zatem w oparciu o regulacje uznane przez TSUE za niezgodne z prawem UE. Natomiast obecnie, już po wydaniu orzeczenia przez TSUE w wielu przypadkach upłynął dwuletni termin od wystawienia faktury. Nie budzi zatem wątpliwości, że w takiej sytuacji odmowa prawa do skorzystania z ulgi skutkuje tym, że ostatecznie podatnik i tak odczuwa niezgodne z prawem UE ograniczenie. Natomiast Skarb Państwa osiąga korzyść kosztem podatnika, tylko z powodu tego, że ten drugi został przez ustawodawcę wprowadzony w błąd (poprzez wprowadzenie przepisów niezgodnych z prawem UE). Niestety dotychczasowe doświadczenia potwierdzają to, iż fiskus nie uwzględnia tego argumentu.
Przedstawione okoliczności dowodzą zatem, że kwestia sporów o ulgę na złe długi nie została jeszcze zakończona, a podatników czekają kolejne batalie sądowe. W tym miejscu warto wspomnieć, że pakiet zmian SLIM VAT 2 przewiduje wydłużenie spornego terminu na skorzystanie z ulgi, ale tylko do trzech lat. Nie rozwiązuje to jednak wskazanych wyżej problemów, zaś w uzasadnieniu nowelizacji nie odniesiono się w żaden sposób do jej zgodności z prawem UE.
[1] Wyrok Trybunału (pierwsza izba) z dnia 15 października 2020 r. E. Sp. z o.o. Sp. k. przeciwko Ministrowi Finansów. Z orzeczeniem można zapoznać się na stronie: curia.europa.eu.
[2] Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług, tj. Dz. U. z 2021 poz. 685; dalej: ustawa o VAT.